Heilige

De ridder Gerlach werd tijdens een riddertoernooi in Gulik tot inkeer gebracht. Terwijl hij gereed was om de strijd aan te gaan, werd hem verteld dat zijn rouw overleden was. Dit raakte hem diep en opende zijn ogen. Volgens de Vita begreep hij door deze tegenslag dat rijkdom vergankelijk is, dat ereposten voorbij gaan en dat ze niets anders betekenen dan ijdelheid en een bedrieglijke illusie. Gerlach legde zijn uitrusting af en verklaarde dat hij zich voortaan zou richten op een waardevoller leven. Hij ging nederig en bekeerd terug naar zijn geboortestreek. Daar aangekomen, schonk hij zijn bezittingen aan anderen. Hij behield alleen een haren kleed en een maliënkolder. Hij maakte zich gereed om op blote voeten een pelgrimstocht te maken langs heiligdommen, dat wil zeggen plaatsen waar heiligen rustten.

Nadat Gerlach was teruggekeerd van zijn pelgrimsreis, leidde hij in Houthem een deugdzaam leven. Hij was niet alleen streng voor zichzelf, maar ook voor anderen. Geestelijken en pastoors berispte hij streng wanneer zij de gelofte van kuisheid niet naleefden. Soldaten berispte hij onder andere vanwege plunderingen, het onderdrukken van arme mensen en een ijdel leven met dobbelspel, jacht, geldzucht en riddertoernooien. Dames verweet hij dat zij zich mooi maakten en zo de blikken van overspelige mannen lokten. Maar nog heftiger keerde hij zich tegen jonge mannen die met lange haren pronkten. Hij haalde ze over om spontaan hun haren door hem te laten afknippen.

Er ontstond bij zijn kluizenarij een heiligdom. Uit het hout van de omgehakte eik werden twee kleine kamers gemaakt. De ene kamer werd door Gerlach als kapel gebruikt en de andere als een kleine slaapkamer. In het kapelletje mocht Gerlach, die zelf geen priester was, plechtige missen laten vieren Gerlach schafte daartoe liturgische kleding -en voorwerpen aan en een tot altaar gewijde tafel. Hij nodigde priesters bij zich uit en liet ze de H. Missen voor hem lezen. Er gebeurden rond Gerlach wonderbaarlijke dingen. Toen hij bijvoorbeeld op een zekere dag aan het eindpunt van zijn gebruikelijke nachtelijke wandeling bij de kerk van de heilige Servaas was aangekomen en de deur nog gesloten was omdat het uur van de metten nog niet was aangebroken, ging de kerkdeur vanzelf voor hem open zonder dat iemand ze ontsloot. Ook gebeurde het dat een priester, Rutger, die in de kapel van Gerlach de H. Mis voor hem had gelezen, water putte uit de nabije bron. Toen Gerlach ervan proefde merkte hij dat het water in wijn was veranderd. Gerlach was daarover boos omdat hij nooit wijn dronk. Rutger beweerde echter dat hij aan Gerlach zuiver water had aangereikt. Toen Gerlach aan Rutger vroeg om opnieuw water te halen veranderde dit andermaal in wijn. Toen dit een derde keer gebeurde, besefte Gerlach dat een wonder had plaatsgevonden en prees hij Christus.
Toen Gerlach onder grote pijnen op zijn sterfbed lag, weigerden de priesters van Meerssen hem met het Laatste Sacrament, het viaticum, te bedienen omdat hij niet langer tot hun parochie behoorde. Gerlach vertrouwde echter op God en zag dat een oude grijsaard in een sneeuwwit kleed, waarvan gezegd werd dat het de heilige Servaas was, voorafgegaan door een jonge man, in zijn kamer kwam. Hij groette de aanwezigen en troostte Gerlach als een vriend en sterkte hem met het viaticum zodat Gerlach naar de hemel kon gaan. Hierna gaf Gerlach aan de verzamelde vrienden de opdracht zijn lichaam, gehuld in zijn maliënkolder en haren kleed, in zijn eigen kapel te begraven. Gerlach overleed op 5 januari. Hij werd overeenkomstig zijn wens in zijn houten kapel begraven, gekleed in het haren kleed en in zijn maliënkolder die hij als kluizenaar en pelgrim jarenlang droeg. Op zijn graf zouden een klooster en een pelgrimskerk ontstaan die tot op de dag van vandaag door pelgrims bezocht kunnen worden. De relieken van de heilige Gerlach rusten in het midden van deze pelgrimskerk.

Heilige van het Geuldal en het heuvelland (en elders)
In de Nieuwe Tijd werd Gerlach de patroonheilige van het Land van Valkenburg en daarmee ook van het Geuldal. Vele parochies en verenigingen in deze streek en ver daarbuiten dragen zijn naam, waaronder de scouts van St. Pieter (Maastricht ) en Hoensbroek en de harmonie van Oirsbeek .

Gerlach In Banholt  Relieken  De buste van St. Gerlach